پوست و خارش
پوست و خارش ، خارش بدن یک شکایت ذهنی است و به صورت احساسی ناخوشایند که باعث تمایل به خاراندن میشود، تعریف میگردد و شایعترین شکایت بیماران پوستی میباشد. خارش از طریق گیرندههایی که به صورت پایانههای آزاد عصبی در نزدیکی محل اتصال درم به اپیدرم در پوست، مخاط، دستگاه تنفسی فوقانی و حتی قرنیه وجود دارند، دریافت میگردد.
وظایف پوست
۳. مانند عایقی مانع از دست دادن حرارت بدن میشود
۴. تولید ویتامین D میکند
۵. نقش حفاظتی در برابر تهاجم میکرو ارگانیسمها دارد
۶. درجه حرارت بدن را به وسیله عرق کردن تنظیم میکند.
ساختمان پوست:
پوست از دو لایه تشکیل شده است.
اپیدرم و درم. زیرا این دو لایه با بافت زیر جلدی که به آن نسج چربی میگویند قرار دارد. اپیدرم یعنی خارجیترین لایه، مستقیماًدر تماس با محیط است و از طبقات ترتیب یافته سلولی به نام کراتینوسیت تشکیل یافته است. عمل اصلی این سلولها سنتز کراتین است که یک پروتئین رشتهای بوده و عمل حفاظتی دارد.
درم لایه داخلی است و تشکیل دهنده اصلی آن پروتئین ساختمانی رشتهای یا کلاژن میباشد. درم در روی نسج چربی که اساساً از سلولهای چربی تشکیل شده قرار گرفته است.
پوست تمامی نواحی بدن از این دو لایه تشکیل شده، اگر چه اختلافاتی از نظر ضخامت این لایهها در نواحی مختلف وجود دارد.
مثلاً اپیدرم در کف دست و پا از همه جا ضخیمتر بوده و تقریباً حدود ۵/۱ میلیمتر قطر دارد و در پلکها بسیار نازک بوده و کمتر از ۱/۰ میلیمتر قطر دارد. درم در پشت تنه از همه جا ضخیمتر بوده و قطر آن ۳۰ تا ۴۰ برابر اپیدرم پوشاننده آن است.
میزان نسج چربی در ناحیه شکم و باسن در مقایسه با میزان آن در بینی و جناغ سینه (که در این نواحی میزان آن کم است) زیاد میباشد.
در این قسمت یکی از شایعترین شکایات بیماران پوستی را مورد بررسی قرار میدهیم. لازم به ذکر است مطالب به صورت کلی بیان میشود و در مورد هر بیمار نظر پزشک وی محترم است و تشخیص درمان بر عهده پزشک میباشد.
خارش بدن ( تن ) :
خارش یک شکایت ذهنی است و به صورت احساسی ناخوشایند که باعث تمایل به خاراندن میشود، تعریف میگردد و شایعترین شکایت بیماران پوستی میباشد. خارش از طریق گیرندههایی که به صورت پایانههای آزاد عصبی در نزدیکی محل اتصال درم به اپیدرم در پوست، مخاط، دستگاه تنفسی فوقانی و حتی قرنیه وجود دارند، دریافت میگردد. فیبرهای منتقل کننده خارش از فیبرهای منتقل کننده حس درد، مجزا و با هدایت سریع میباشند. احساس خارش از طریق راههای عصبی به قشر مغز مخابره میگردد.
محرکهای مولد خارش:
۱. محرکهای فیزیکی: شامل انرژی خورشیدی، گرما، رطوبت (کم یا زیاد)، تحریک الکتریکی عصبی یا عضلانی.
۲. محرکهای مکانیکی: مثل لمس، فشار، مکش، مواد بخصوص مثل مو، فایبرگلاس، پشم و حشرات که اینها باعث خارش فوری میشود و بیشتر از زمانی که تحریک وجود دارد باقی نمیماند. اما در پوستهای خشک و در افراد حساس باعث ایجاد احساس خارش پایدارتری میگردد.
۳. محرکهای شیمیایی شامل:
الف) مواد محرک (اسیدها، قلیاها، دترجنتها حتی آب و هوا): بیماران مبتلا به خارش مثلاً در اثر خشکی پوست، غالباً در اثر تماس پوستشان با هوا، هنگام درآوردن لباسها دچار خارش شدید میشوند.
ب) آلرژنهای تماسی (مثل نیکل)
ج) واسطههای شیمیایی: هیستامین، سروتونین، مرفین و …
به طور کلی بیماری که با خارش بدن مراجعه میکند علت آن میتواند چند چیز باشد:
۱. بیماریهای پوستی: که ابتدا بایستی به دنبال آنها بگردیم مثلاً اگزما، گزش حشرات، لیکن پلان و …
۲. بیماریهای منتشره بدن: در این بیماریهای سیستمیک، خارش شایع است و حتی در مواردی بیمار با این علت مراجعه میکند که در ادامه به شرح کامل این قبیل بیماریها میپردازیم.
۳. خارش زمستانی و خارش افراد مسن: خارش زمستانی در فصل زمستان و در هر سنی ایجاد میشود و علت آن خشکی بیش از حد پوست به علت گرم کردن بیش از حد محیط و استفاده از شویندههای قوی (دترجنتها) است.
علامت آن خشکی پوست و شطرنجی شدن حتی حالتی شبیه فلس ماهی شدن پوست، خصوصاً در ساق پا و بازو میباشد. درمان این حالت تنها با استفاده از صابون گلیسیرینه و نرمکننده پوست و افزایش رطوبت محیط میباشد و احتیاجی به استفاده از آنتیهیستامین یا کورتون نیست.
خارش افراد مسن که تقریباً همانند خارش زمستانی است، در افراد با سن بالا دیده میشود، به طوری که ۵۰ درصد افراد بالای ۷۵ سال دچار آن هستند، اما محدودیت فصلی نداشته و در تمام سال دیده میشود.
علتهای خارش بدن در افراد مسن ممکن است یک بیماری زمینهای پوستی که به آن توجه نشده یا بیماریهای زمینهای کلیوی، کبدی، بدخیمی، واکنشهای دارویی یا خارش یائسگی در خانمها باشد.
اما شایعترین علت آن، خشکی بیش از حد پوست میباشد که علت آن کاهش قابلیت نگهداری آب در پوست همراه با کاهش رطوبت و حرارت بالای محیط زندگی این افراد است.
البته عللی همانند سوءتغذیه، کمبود روی، کم کاری تیروئید و مصرف داروها نیز به خشکی پوست افراد مسن کمک میکند. علایم کلینیکی و درمان این نوع خارش پوست همانند خارش زمستانی است.
اسکراب شنی بدن کاسه ای هلو
پک ماسک ورقه ای صورت
ماسک کرم کلاژن تخم مرغ
دلایل خارش عمومی بدن
۱. نارسایی مزمن کلیه: شایعترین علت سیستمیک خارش، نارسایی مزمن کلیه است. اکثر مبتلایان به این نارسایی و ۸۰ درصد بیماران دیالیزی دچار خارشند. عوامل مختلفی در مورد علت آن بیان شده است. از جمله افزایش هیستامین و درمان انتخابی آن استفاده از اشعه ماوراء بنفش B میباشد.
۲. کلستاز: خارش شکایت شایعی در بیماریهای انسداد صفراوی کبد خصوصاً یرقانهای صفراوی است. علل مختلفی در مورد علت خارش در این بیماران ذکر شده از جمله رسوب املاح صفراوی خاص با غلظت معین در پوست. درمانهای متعددی پیشنهاد شده اما درمان انتخابی این نوع خارش، کلیسترامین میباشد.
۳. فقر آهن: یکی از علل خارش فقر آهن است. به نظر میرسد گرچه مبتلایان به کمبود آهن از خارش شکایت دارند اما خارش آنها تنها به دلیل کمبود آهن نمیباشد و عوامل جنبی دیگر نیز در این مشکل دخیل است ولی به هر صورت این نوع خارش به درمان با آهن پاسخ میدهد.
۴. پلی سیتمی ورا (تعداد بیش بیشتر از حد طبیعی گلبولهای قرمز):
۵۰ درصد مبتلایان به این بیماری دچار خارش مزاحمی هستند که در تماس با آب (با هر درجه حرارتی) ایجاد میشود. در این بیماران تحریک منتشر و شدید پوستی و خارش، بلافاصله بعداز خارج شدن از آب ایجاد میشود که ۶۰ – ۳۰ دقیقه طول میکشد.
۵. خارش ناشی از آب: در این حالت، خیس شدن پوست با آب در هر حرارتی، باعث خارش شدید با یک حالت حملهای میشود. خارش معمولاً بلافاصله پس از خارج شدن از آب صورت گرفته و حدود یک ساعت طول میکشد. پوست هیچ تغییری نشان نمیدهد و هیچ اختلال سیستمیک همراه وجود ندارد. این حالت همچنین در اثر تغییر ناگهانی حرارت پوست مثلاً صبحها هنگام پوشیدن لباس نیز اتفاق میافتد. یک سوم بیماران سابقه فامیلی مثبت دارند. به اغلب این بیماران برچسب روانی زده میشود چون در معاینه هیچ علامت پوستی ندارند.
۶. خارش در بیماریهای غدد:
الف) پرکاری تیروئید: ممکن است سبب خارش بدن محدود در ناحیه مقعدی – تناسلی (به علت عفونت قارچی) و یا خارش منتشر (به علت افزایش جریان خون پوست و کاهش آستانه خارش و تحریک گیرندههای خارش) شود.
ب) کمکاری تیروئید: میتواند سبب خارش محدود و یا خارش منتشر (به علت خشکی بیش از حد پوست) گردد.
ج) دیابت: سبب خارش محدود در ناحیه تناسلی و یاخارش ناحیه پوست سر میگردد اما باعث خارش منتشر نمیگردد.
د) خارش بدن در خانمها بعد از یائسگی: میتواند محدود و یا منتشر باشد. معمولاً خارش منتشر در این بیماران، حملهای و همراه با حملات گرگرفتگی میباشد. خارش این بیماران مداوم، اما غیرقابل تحمل نیست و باعث خراشیدن شدید نمیشود. این خارش در شبها که بدن گرم میشود شدیدتر است.
۷. خارش به عنوان تظاهر بدخیمیها: اگرچه وجود خارش بدون هیچ علت مشخص در یک بیمار با سنین متوسط یا بالا، معمولاً جستجوی دقیق برای یافتن یک بدخیمی زمینهای را به ذهن میآورد، اما همراهی علتی بین خارش منتشر و بدخیمی نادر است به استثنای لنفوم هوچکین و پلی سیتمی ورا.
۸. خارش تظاهری از بیماریهای روانی: این نوع خارش روانی غالباً منجر به خراشهای شدید در اثر حملات خارانیدن خیلی کوتاه و ناشایع در طول روز یا شب میگردد و پوست اینها غالب اوقات بدون علامت است. برای تشخیص این گروه از علل خارش، در صورت نبودن معیارهای رضایتبخش تشخیصی، باید سایر علل خارش محدود یا منتشر را رد نمود. اضطراب و یا افسردگی میتواند باعث بروز خارش در این بیماران شود. اطمینان بخشیدن به بیمار که خارش وی مریضی نیست، ممکن است در بعضی از مبتلایان به خارش ناشی از اضطراب و یا افسردگی پایان دهد.
۹. خارش به واسطه اختلالات عصبی و سیستم دفاعی: بعضی اوقات بیماریهای عصبی مانند ضایعات مغزی، MS و تومورهای مغزی میتوانند باعث خارش گردند. خارش همچنین به عنوان علامت مراجعه در ایدز توصیف گردیده است.
۱۰. خارش در حاملگی: به طور کلی ۲۰-۲ درصد خانمهای حامله مبتلا به خارش میشوند که غالباً به علت کلستاز حاملگی است.
۱۱. واکنشهای دارویی: اهمیت داروها در ایجاد خارش آن است که اولاً هر دارویی میتواند باعث ایجاد خارش گردد و ثانیاً آنکه داروها ممکن است ماهها پس از شروع مصرف باعث ایجاد خارش شوند.
بررسی بیمار مبتلا به خارش :
در بررسی بیمار مبتلا به خارش و بدون هیچگونه تظاهر پوستی، بایستی به دنبال علل منتشر (سیستمیک) گشت که احتمال وجود آن در بررسیهای مختلف بین ۵۰ – ۳ درصد گزارش شده است. در مورد هر بیماری اینکه چه آزمایشی و در چه زمانی انجام شود بستگی به قضاوت پزشک دارد. اصولاً بررسی بیماری که با خارش عمومی مداوم، مراجعه میکند یکی از مشکلات طب است اما همچنین میتواند یکی از جالبترین آنها هم باشد چون مشخص نمودن یک بیماری منتشر ناشناخته در بیمار بسیار اهمیت دارد. خصوصاً آنکه غالباً درمان آن علت میتواند باعث از بین بردن خارش گردد.
بررسی بیمار مبتلا به خارش با منشأ ناشناخته باید شامل موارد زیر باشد:
۱. معاینه کامل پوست ۲. اخذ شرح حال با توجه به مصرف داروها، بیماریهای کنونی یا گذشته، تماسهای محیطی (حیوانات خانگی، غبار، مواد شیمیایی، پشم شیشه) مروری بر اعضای بدن و توجه به شکایات عمومی یا محدود به نواحی خاص بدن ۳. بررسی از نظر بزرگی غدد لنفاوی یا بزرگی ارگانهای داخلی شکمی ۴. انجام آزمایشات شامل فرمول شمارش خونی، تستهای عملکرد کبدی، تستهای عملکرد کلیه، آزمایش کامل ادرار
۵. ارزیابی روانی بیمار
درمان:
با انجام کلیه معاینات و آزمایشهای ذکر شده باز هم در درصد زیادی از بیماران، علت خارش مشخص نمیشود که این بیماران باید پیگیری شوند چون احتمال دارد بعدها بتوانیم بالاخره علت خارش آنها را پیدا کنیم.
یکسری اقدامات عمومی وجود دارد که در همه انواع خارش مؤثر است:
۱. اقدامات عمومی نظیر جلوگیری از خارانیدن، کاهش استرسهای روحی، کاهش مصرف کافئین، قهوه، چای، شکلات، نوشابه و الکل، نپوشیدن لباسهای پشمی، دوش سرد قبل از خواب، خنک نمودن محل کار و خواب.
۲. درمانهای موضعی شامل:
– استفاده از یخ و کمپرس سرد، استفاده از نرمکنندهها
۳. درمانهای عمومی شامل:
– آنتیهیستامینها، ضد افسردگیها
۴. اقدامات درمان فیزیکی:
اشعه ماورای بنفش B – تحریک الکتریکی عصب از ورای پوست – طب سوزنی